هماتوم چیست؟
هماتوم (Hematoma)، یک تجمع غیرطبیعی خون در داخل بدن می‌باشد که معمولاً به دلیل وارد شدن ضربه به بدن ایجاد می‌شود و ممکن است منجر به تغییر رنگ پوست شود. علائم اصلی هماتوم شامل درد و کبودی در ناحیه متاثر می‌باشد.
هماتوم یک وضعیت پزشکی است که در آن خون به طور غیرطبیعی درون بافت‌های بدن جمع می‌شود. این وقوع معمولاً به علت ضربه، شکستگی عروق خونی، یا آسیب به بافت‌ها و عضلات ایجاد می‌شود. علائم و عوارض هماتوم معمولاً به میزان و مکان جمع‌شدن خون درون بدن بستگی دارد. در ادامه توضیحات بیشتری را درباره هماتوم ارائه می‌دهم:
- درد: در نواحی دارای هماتوم، افزایش درد معمولاً یکی از نخستین علائم است. درد ممکن است تیز یا مزمن باشد و در مواقع برخوردهای شدید می‌تواند شدیدتر باشد.
- کبودی (آبکی): هماتوم به دلیل جمع‌شدن خون زیر پوست، معمولاً به شکل کبودی در ناحیه متاثر ظاهر می‌شود. این تغییر رنگ ممکن است از رنگ قرمز به آبی یا بنفش تغییر کند و به طور معمول در مدت چند روز تا چند هفته به طور طبیعی تخلیه شود.
- تورم: محل هماتوم معمولاً تورم می‌کند، زیرا خون جمع‌شده در این ناحیه منجر به فشار بر بافت‌های اطراف می‌شود.
- گرما و قرمزی: هماتوم ممکن است منجر به افزایش دمای پوست در منطقه متاثر شود و باعث قرمزی و التهاب موضعی شود.
- تورم و درد محیطی: با پیشرفت هماتوم، ممکن است بافت‌های اطراف نیز تورم کنند و درد ایجاد کنند.
معمولاً هماتوم‌ها به طور طبیعی تا حدودی بهبود می‌یابند و خون جمع‌شده تخلیه می‌شود. اگر اندازه هماتوم بسیار بزرگ باشد یا با عوارض جدی همراه باشد، ممکن است نیاز به درمان پزشکی داشته باشد. این درمان ممکن است شامل داروها، جراحی تخلیه هماتوم، یا تراژی خونی (اگر لازم باشد) باشد.
چگونه هماتوم ایجاد می‌شود؟
هماتوم وقتی ایجاد می‌شود که خون از رگ‌ها خارج شود، اما بدون وجود زخمی که خون از آن بیرون بریزد. این اتفاق معمولاً به علت ضربه، صدمه، جراحی یا بیماری‌های مختلف رخ می‌دهد. اندازه هماتوم معمولاً به میزان و سرعت خروج خون از رگ‌ها بستگی دارد.
هماتوم به عنوان یک تجمع ناخواسته خون در بافت‌ها شناخته می‌شود و می‌تواند به علت متعددی ایجاد شود. تصادفات و آسیب‌ها به عنوان علل شایع در ایجاد هماتوم اشاره می‌شوند. در زیر، عوامل مختلفی که ممکن است به ایجاد هماتوم منجر شوند را به طور کامل تشریح می‌کنم:
- ضربه و صدمات: ضربه‌ها و صدمات مختلفی که به اعضاء بدن و بافت‌های نرم و عروق خونی وارد می‌شود، می‌توانند باعث شکستگی عروق و جمع‌شدن خون درون بافت شوند.
- جراحی: برخی از عملیات جراحی، مانند جراحی‌های زیبایی، دندانپزشکی، و جراحی‌های پزشکی، ممکن است با آسیب‌رساندن به عروق خونی همراه باشند و هماتوم ایجاد کنند.
- داروهای رقیق‌کننده خون: داروهایی مانند آسپرین و وارفارین باعث کاهش اختصاصیت انعقادی خون می‌شوند و ممکن است خطر ایجاد هماتوم را افزایش دهند.
- بیماری‌های انعقادی: برخی از بیماری‌ها، مانند هموفیلی، نقص انعقادی خونی دارند که باعث افزایش شدید خطر هماتوم می‌شوند.
- آنوریسم: آنوریسم عروقی به معنای بزرگ شدن و تنش دیواره عروق، می‌تواند باعث شکستگی عروق و هماتوم شدن بافت‌های اطراف شود.
- اختلالات انعقادی: برخی از اختلالات انعقادی که باعث اختلال در فرآیند انعقاد خون می‌شوند، می‌توانند به ایجاد هماتوم منجر شوند.
- بیماری‌های خونی: برخی بیماری‌های خونی مانند پورفیری و انفیلادیس می‌توانند خون را به طور غیرطبیعی تحت پوست جمع کنند و هماتوم ایجاد کنند.
- عوامل مشکلاتی: بعضی از افراد ممکن است به دلیل عوامل مشکلاتی مانند تغذیه نامناسب یا استفاده از مواد مخدر مشکلات انعقادی و شکستگی عروق داشته باشند.
چگونه خون در هماتوم تجمع می‌یابد؟
وقتی خون از رگ خارج می‌شود اما زخمی وجود ندارد تا از بدن بیرون بریزد، آن خون در فضاهای اطراف بافت جمع می‌شود. در شرایط عادی، سیستم دفاعی بدن خونریزی را کنترل می‌کند و خونریزی متوقف می‌شود. این نوع خونریزی معمولاً با نام‌های خونمردگی یا ecchymosis شناخته می‌شود و همچنین به عنوان کبودی نیز شناخته می‌شود.
چرا هماتوم در بعضی از افراد بعد از جراحی ایجاد می‌شود؟
ایجاد هماتوم بعد از جراحی معمولاً به دو عامل دخالت دارد:
هماتوم پس از عملیات جراحی ممکن است به دلیل چندین عامل ایجاد شود. در زیر به برخی از علل شایع ایجاد هماتوم پس از جراحی اشاره می‌کنم:
- شکستگی عروق خونی: در هنگام جراحی، عروق خونی که بریده یا ترمیم شده‌اند، ممکن است دچار شکستگی شوند. این شکستگی عروق می‌تواند باعث نشت خون و جمع‌شدن خون درون بافت محیطی شود، که به عنوان هماتوم شناخته می‌شود.
- تراوش خونی: اغلب در جراحی‌ها، تراوش خونی به عنوان جزء طبیعی فرآیند جراحی به وقوع می‌پیوندد. با این وجود، اگر تراوش خونی به میزان زیادی اتفاق بیافتد و بتواند از طریق بافت‌های نرم به تشکیل هماتوم منجر شود.
- التهاب و تورم: التهاب و تورم پس از جراحی ممکن است باعث تغییر در جریان خون و رخ دادن هماتوم شوند. این التهاب معمولاً به عنوان پاسخ طبیعی بدن به جراحی ایجاد می‌شود.
- فشار درونی: بعضی از عوامل ممکن است باعث افزایش فشار درونی در منطقه جراحی شوند. این فشار ممکن است عروق خونی را فشار داده و به تراوش خون و ایجاد هماتوم منجر شود.
- داروها: برخی از داروهای مورد استفاده در جراحی ممکن است باعث افزایش خطر ایجاد هماتوم شوند. به عنوان مثال، داروهایی که اثرات ضد انعقادی دارند یا خون را نسبت به ترشح آن آسان‌تر می‌کنند، ممکن است خطر ایجاد هماتوم را افزایش دهند.
- فشار فیزیکی: اعمال فشار فیزیکی بر منطقه جراحی نیز ممکن است به ایجاد هماتوم منجر شوند. مثلاً فشار ناشی از پانسمان‌ها یا بندهای جراحی ممکن است باعث تراوش خونی و هماتوم شود.
چگونه هماتوم‌ها درمان می‌شوند؟
هماتوم‌های کوچک معمولاً نیاز به درمان خاصی ندارند، مگر اینکه در نواحی حساسی قرار داشته باشند. در صورت وجود هماتوم‌های بزرگتر، عملیات تخلیه ممکن است ضروری باشد. انجام عملیات تخلیه با هدف از بین بردن تجمع خون در داخل بدن و جلوگیری از عوارض آن انجام می‌شود.
داروها و مکمل‌های مؤثر در ایجاد هماتوم
تعدادی از داروها و مکمل‌ها می‌توانند باعث افزایش استعداد به خونریزی شده و ایجاد هماتوم در بدن شوند. این موارد شامل مسکن‌ها و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID) است. این داروها معمولاً باعث کاهش قابلیت انتقادپذیری خون می‌شوند. در زیر به برخی از این داروها و مکمل‌ها اشاره می‌شود:
۱٫ مسکن‌های از خانواده‌ی دیکلوفناک، بروفن و پیروکسیکام (NSAID):** این داروها اغلب برای کاهش التهاب و درد مصرف می‌شوند، اما ممکن است باعث کاهش قابلیت انتقادپذیری خون شده و خونریزی را افزایش دهند. قبل از عمل جراحی، مصرف این داروها باید متوقف شود.
۲٫ ویتامین E: مصرف ویتامین E به صورت مکمل نیز ممکن است قدرت انتقادپذیری خون را کاهش دهد و باعث خونریزی بیشتر شود.
۳٫ آسپرین:آسپرین نیز یک داروی معمولاً استفاده شده است که باعث کاهش انتقادپذیری خون و خونریزی می‌شود. قبل از جراحی یا در صورت خطر خونریزی، مصرف آسپرین باید با متخصص پزشک مورد بررسی قرار گیرد.
۴٫ چای سبز: چای سبز حاوی یک ماده به نام کاتچین است که قابلیت انتقادپذیری خون را کاهش می‌دهد و ممکن است باعث خونریزی بیشتر شود.
۵٫ سیر و زنجبیل: همچنین مصرف سیر و زنجبیل به صورت مکمل نیز ممکن است باعث کاهش قابلیت انتقادپذیری خون و ایجاد هماتوم شود.
مصرف داروها و مکمل‌ها قبل از جراحی باید با پزشک مورد مشوره و تصویب او صورت گیرد تا احتمال خونریزی زیاد و ایجاد هماتوم بعد از جراحی کاهش یابد. این داروها و مکمل‌ها می‌توانند تأثیر مهمی در سیستم انعقادی بدن داشته باشند و تدابیر لازم برای جلوگیری از مشکلات بعد از جراحی باید انجام شود.
داروها و مکمل‌های مؤثر در ایجاد هماتوم:
– **ویتامین E:** مصرف ویتامین E به صورت مکمل ممکن است قدرت انعقادی خون را کاهش دهد و باعث خونریزی بیشتر شود.
– **مسکن‌های گروه غیراستروئیدی (NSAID):** مسکن‌هایی مانند دیکلوفناک، بروفن و پیروکسیکام از گروه NSAID هستند و مصرف آنها باعث کاهش قابلیت انعقادی خون و خونریزی بیشتر می‌شود. قبل از جراحی، مصرف این داروها باید قطع شود.
– **آسپرین:** آسپرین نیز معمولاً برای کاهش خطر التهاب و خونریزی مصرف می‌شود، اما ممکن است باعث کاهش قابلیت انعقادی خون شود. قبل از جراحی یا در موارد خاص، مصرف آسپرین باید با پزشک مشوره شود.
– **مکمل‌ها و داروهای گیاهی:** بسیاری از مکمل‌ها و داروهای گیاهی همچنین می‌توانند تأثیر منفی بر سیستم انعقادی بدن داشته باشند. این شامل زنجبیل، ترکیبات خوراکی سیر، زردچوبه، گریپ‌فروت، تخم کتان، چای سبز و آوورا خوراکی می‌شود.
داروهای و مواد غذایی مستعد کننده هماتوم:
– زنجبیل (Ginger):مصرف زنجبیل به عنوان یک مکمل ممکن است باعث کاهش قابلیت انعقادی خون شود و باعث خونریزی بیشتر شود.
– ترکیبات خوراکی سیر (Garlic): ترکیبات خوراکی موجود در سیر نیز ممکن است قدرت انعقادی خون را کاهش دهند و خونریزی را افزایش دهند.
– زردچوبه: مصرف زردچوبه به عنوان یک مکمل نیز ممکن است باعث کاهش قابلیت انعقادی خون شود و خونریزی بیشتری ایجاد کند.
– گریپ‌فروت: گریپ‌فروت نیز ممکن است باعث کاهش قابلیت انعقادی خون شود و خونریزی را افزایش دهد.
– تخم کتان: مصرف تخم کتان به عنوان یک مکمل نیز ممکن است تأثیر منفی بر سیستم انعقادی بدن داشته باشد.
– **چای سبز: مصرف چای سبز نیز ممکن است باعث کاهش قابلیت
انتقادپذیری خون شود و باعث خونریزی بیشتر شود.
– آوورا خوراکی (Aloe): مصرف آوورا به عنوان یک مکمل نیز ممکن است باعث کاهش قابلیت انعقاد خون شود.
**داروهای خاص:**
– بعضی داروها به طور مستقیم بر سیستم لخته‌کننده خون تأثیر می‌گذارند. این داروها در شرایط خاص تجویز می‌شوند و می‌توانند باعث کاهش قابلیت انعقادی خون شوند. از جمله این داروها می‌توان به وارفارین، ریواروکسابان، اپیکسابان، ادوکسابان، کلوپیدوگرل (پلاویکس)، تیکاگرلور، کانگرلور، فونداپارینوکس، هپارین، انوکساپارین و کلگزان اشاره کرد. این داروها باید تحت نظر پزشک تجویز و مصرف شوند.
**بیماری‌های مؤثر در ایجاد هماتوم:**
– برخی بیماری‌ها می‌توانند باعث کاهش قابلیت انعقادی خون شوند و باعث ایجاد هماتوم شوند. این بیماری‌ها شامل بیماری مزمن کبد، نارسایی کلیوی، بیماری‌های خونی مانند هموفیلی و بیماری فون ویلبراند، سرطان خون، تعداد پلاکت پایین یا ترومبوسیتوپنی هستند. افراد مبتلا به این بیماری‌ها نیازمند مراقبت و مشاوره پزشکی خاص هستند و ممکن است برای آنها تدابیر اختصاصی قبل از جراحی انجام شود.
دکتر مرتضی نوری فوق تخصص جراحی پلاستیک
اهمیت مراقبت از هماتوم بافتی بعد از جراحی
مراقبت از هماتوم بعد از جراحی بسیار مهم است تا از تداوم و بدتر شدن آن جلوگیری شود. درمان کبودی‌ها و هماتوم‌های پس از عمل شامل موارد زیر می‌شود:
۱٫ **استراحت:** استراحت کافی بعد از عمل بسیار اهمیت دارد. اجتناب از فعالیت‌های سنگین و برخورد با ضربه‌ها کمک می‌کند تا هماتوم بیشتر نفوذ نکند و بیشتر بزرگ نشود.
۲٫ **کمپرس سرد:** کمپرس سرد در چند ساعت اول بعد از عمل معمولاً بسیار مؤثر است. سرما باعث انقباض عروق می‌شود و باعث مهار سریع‌تر خونریزی می‌شود. این روش برای کاهش تورم و هماتوم در مناطق مختلف بدن مفید است. این کمپرس باید به شرطی انجام شود که جراحی به نحوی باشد که کمپرسی در آن مجاز باشد. به عنوان مثال، در جراحی‌های صورت مثل رینوپلاستی و جراحی پلک، شرایط کمپرس سرد مناسب‌تر هستند.
۳٫ **کمپرس گرم و ماساژ:** از چند روز بعد از عمل، خونریزی‌های کوچک زیر پوست یا هماتوم‌های کوچک معمولاً نخواهند ایجاد شد. ماساژ ملایم و کمپرس گرم می‌تواند به افزایش جریان خون و تسریع در جذب هماتوم‌ها کمک کند.
۴٫ **داروهای کمکی:** ممکن است از داروهای مخصوصی مانند روغن آرنیکا، روغن کامفره، یا عصاره‌ی آناناس به عنوان مکمل‌ها برای کمک به تسریع در رفع کبودی‌ها و هماتوم‌ها استفاده شود.
– **روغن آرنیکا (گل همیشه‌بهار کوهی):** معمولاً به صورت پماد دمولافارِر در دسترس است.
– **روغن کامفره (روغن تهیه‌شده از درخت کافور Comphora):** این روغن ممکن است در عطاری‌ها یافت شود.
– **عصاره‌ی آناناس (به نام Bromolian):** اغلب به صورت کپسول‌های برومولین در دسترس است.
تاکید می‌شود که در صورتی که هماتوم بعد از جراحی خیلی دردناک باشد، تورم داشته باشد یا در حال بدتر شدن باشد، باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
